HAYDAR ŞENGÜLADANA (GÜNAYDIN) – Günümüzde her 110 çocuktan birini etkilediği bilinen ve pek çok ailenin hayatının altüst olmasına yol açan Otizm, özel bir eğitim gerektiriyor. Zihinsel Engelliler Öğretmeni ve Aile Danışma Mine Ağır, Otizmin, yaşamın ilk üç yılı içinde ortaya çıkan ve yaşam boyu devam eden, sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişimde problemler, tekrarlayıcı davranış ve kısıtlı ilgi alanları ile kendini gösteren, karmaşık gelişim bozukluğu olduğunu söylüyor. Ağır, özel eğitimin en önemli amaçlarından birinin de çocuğa bir başkasına bağımlı olmadan kendi yaşamını sürdürebilecek becerileri kazandırmak olduğunu dile getiren Mine Ağır, bu beceriler içerisinde en önemlilerden birinin de tuvalet eğitimi olduğunu anlatıyor. Mine Ağır ile Otistik çocukların eğitim sorunlarını görüştük. İşte verdiği cevaplar: “Tuvalet eğitimi çocuğun sosyal gelişiminde önemli bir basamaktır. Her çocuğun tuvalet eğitiminde hazır olma yaşı farklıdır. Özelliklede otizmli çocuklar çok farklı gelişimsel özellikler taşıyabiliyorlar. Bu çerçeveden bakıldığında her otizmli çocuğun tuvalet eğitiminde aynı yaklaşımı uygulamak doğru olmaz. Özellikle ailelerin bunun farkında olması lazım. Bazı otistik çocuklar normal yaşıtlarıyla aynı zamanda tuvalet eğitimi kazanırken bazılarının ise uzun süre tuvalet eğitimini tamamlayamadıkları görülür.”TUVALET EĞİTİMİNDE KAÇ YÖNTEM VARDIR?Tuvalet eğitiminde herkesin bildiği iki ana yöntem (yaklaşım) vardır: Bunlardan birincisi geleneksel yöntem, ikincisi ise hızlı yöntem.. Geleneksel Yöntem: Bu yöntemde çocuğun kuruluk süresinin belirlenmesi amacıyla 10 gün boyunca bir çizelge tutulur. Çocuğun kuruluk süresi 1 saatten azsa tuvalet eğitimine hazır değildir. Birkaç ay sonrası beklenmelidir. En az 1 saat kuru kalabiliyorsa eğitimine başlanır. Bu yöntemde çocuğun altı gündüz bağlanmaz. Çizelgede saatler belirlenir. Bu belirlenen saatten 10 dakika önce çocuk tuvalete götürülür. 1-2 dakika çocuk bekletilir. Eğer tuvaletini çocuk yaparsa çocuk pekiştireçle ödüllendirilir. Eğer yapmazsa çocuk kaldırılır. Çocuğun kısa süreliğine de olsa başka bir etkinlikle ilgilenmesi sağlanır. Sonra tekrar tuvalete oturtturulur. Eğer yaparsa çocuk ödüllendirilir, yapmazsa çocuk tuvaletten çıkarılır. Hiçbir şekilde çocuğa ceza verilmez ,cezaya kesinlikle başvurulmaz. Çocuğun bütün çiş ve kaka yapışları çizelgeye kaydedilir. Çocuğu tuvalete götürme süresi zamanla arttırılarak çocuğun daha uzun süre kuru kalması sağlanır. Hızlı Yöntem: Bu yöntemde çocuğun aldığı sıvıların miktarı arttırılır. Çocuğun tuvalete gitme sıklık aralığı değiştirilmeye çalışılır. Çocuk banyoda bir sandalyeye oturtturularak çocuğa su ve sevdiği içecekler verilir. Çocuğa maksimum miktarda sıvı verildikten sonra tuvalete oturması sağlanır. Eğer tuvaletini yaparsa çocuk pekiştirilir. Sıvılar tüketildikten sonra 20 dakika içinde çocuk tuvaletini yapmazsa, çocuk kaldırılır ve sandalyeye oturtturulur. Bir süre sonra çocuğun külotu kontrol edilir. Kuru ise pekiştirilir, kuru değilse pekiştirilmez. Ve süreç 30 dakika sonra yeniden tekrar edilir.Bu yöntemler zihinsel engelli çocukların tuvalet eğitiminde oldukça işe yarayan yöntemlerdir. Ancak otistik çocukların tuvalet eğitiminde çeşitli durumlar işin içine girdiği için eğitim biraz uzun sürüp ,zaman alabilir.Otistik çocukların tuvalet eğitimine başlarken merak edilen en önemli soruları şöyle sıralamak mümkündür.TUVALET EĞİTİMİNE NE ZAMAN BAŞLANMALI?Otizmli çocuklarda tuvalet eğitimine 3 yaş civarında başlamak uygun gibi görünse de, tipik gelişim göstermeyen çocuklar 3 yaşında hazır olmayabilirler. Bu yüzden bireysel farklılıklar, gelişimsel özellikler göz önünde bulundurularak zamanı planlamak yararlı olacaktır. Örneğin; 4 yaşında bir çocuğu ele alalım. Bu yaştaki çocuk için sadece 4 yaşında olmasından dolayı tuvalet eğitimine hazır diyemeyiz. Gelişim seviyesi 4 yaş değilse ,bunu anlayabilecek bir bilişsel seviyede değilse ,hazır olmadığı birşeye zorlamamamız gerekir. Aksi taktirde çocuğa uzun vadeli duygusal sorunlar yaşatabiliriz. Hatta bu durum bize olumsuz davranışsal sorun olarak geri dönebilir. Çocuğun tuvalette sadece zaman geçirmesine , sonra bununla ilgili bir karakter yaratmak vs gerekir. Bu bile bunun için bir geçiştir, bir ön hazırlıktır. Çocuğu bu ortama hazırlıyoruz, korkulacak bir durum olmadığını gösteriyoruz. Çocuklar hep kontrolü ellerinde tutmak isterler,bunu kırdığımız zaman büyük problemler ortaya çıkabilir. Kas kontrolü sağlamayan , tuvaletini yapmanın gerekliliğini bilmeyen bir çocuğa böyle bir zorlama yapmamak gerekir. Bir çocukta ısrar etmeyeceğimiz , zorlama yapmayacağımız şeylerden biri de tuvalet eğitimidir.KAYIT ŞART MI?Tuvalet eğitimine başlanması için çocuğun 1 saat süreyle kuru kalması gerekir. Bunun için tuvalet eğitimine başlamadan önce kayıt tutmak gerekir.Otistik çocuklara tuvalet eğitimi vermek zor bir aşamadır. Bu nedenle otistik çocukları da içinde bulundukları gelişimsel özelliğe göre iki ayrı durumda ele alabiliriz.Birincisi tuvaleti geldiğini söylemeyip, söylemediği için altına yapanlar. (Bu çocuklar tuvalete götürdüğünüz zaman inat etmeden yaparlar.)İkincisi çişini, kakasını tuvalete inatla yapmak istemeyenler. En zor olanı da bu durumdakiler.Her iki durumdaki otistik çocuklara tuvalet eğitimi verirken uyarlamalar, düzenlemeler yapmak gerekmektedir.ÇOCUK KONUŞMUYORSA?Bu türdeki otistik çocukları konuşan ve konuşmayan olarak ele alabiliriz. Eğer otistik çocuk konuşmuyorsa tuvaleti sembolize eden bir işaret ya da kart kullanabiliriz. Kart kullanacak olursak ,evde ve okulda kolay ulaşabileceğimiz göz ününde olan bir yerde (bu bir pano olabilir) olmalıdır. Tuvalete gitme davranışını belirtmek için bir kart kullanacak olursak kartı bir sesle özdeşleştirmeliyiz. Bu ses bir şarkı olabilir, marakas,çıngırak vs. olabilir veya sizin ses kaydınız olabilir. Kart ve sesleri birlikte kullanarak harekete geçilir ve öylece tuvalete gidilir. Örneğin her tuvalete gidişimizde özbakım kartı alınır ”çisim var, çisim var” şarkısı söylenerek ya da “ haydi tuvalete” diyerek çocuğu tuvalete götürmeliyiz. Böylelikle çocuğa zamanla tuvalet ihtiyacını kartı alarak bize bildirmesini söylemiş olacağız. Eğer konuşabiliyorsa yine özbakım kartları kullanılabilir , ancak buradaki çişim var vs şarkıyı çocuğa söyleterek tuvalete götürmeliyiz. Zamanla bu rutine oturacak. Çocuk buna alışacak tuvaleti geldiğinde öğretmenine ya da ebeveynine kartı alarak çişim var diyecektir. Bu süreçte , geleneksel yöntemi uyarlayarak sıvı alımını arttıracağız ve saat kontrolü yapacağız.O türdeki çocuklarımızı(inatla tuvaletini yapmayanlar) ele alırsak, öncelikle çocuğun tuvalete inatla yapmak istememesinin altında yatan nedenleri tespit etmekle işe başlamak gerekir.Çişinin, kakasının klozette kaybolmasını mı istemiyor?Tuvaletin içine düşmekten mi korkuyor?Tuvalet nasıl bir ortam, onun için kaygı-korku verici bir ortam mı?Klozete oturunca ayakları havada kaldığı için güvensiz mi hissediyor?Oturduğu oturak mı soğuk ya da rahatsız edici ?ANNE BABAYA DÜŞEN GÖREVLERÖncelikle anne-babanın çok iyi bir gözlemci olması, çocuğunu çok iyi tanıması, davranışının altında yatan nedenleri tespit etmeye çalışması gerekir. Nedenler belirlendikten sonra nedenleri ortadan kaldıracak çözümleri listelemek lazım. Yapılan düzenlemelerle başetmek mümkün olacaktır.Otizmli çocuk, dışkısını tuvalete bırakmak istememektedir. Bu durumda deliği korkutucu bir unsur olmaktan çıkarmak gerekir. Tuvalet kâğıtlarını önceden deliğe atarak, tuvaletini yapınca suya batmadan görülmesini sağlayarak çocuğun kaygısı azaltılabilir. Ayrıca tuvaletin klozete nasıl yapıldığını gösteren bir video kaydı gösterilebilir.Su sesinden ürktüğü için çocuk sifon sesinden korkuyor olabilir. Bu durumda çocuk tuvaletten çıktıktan sonra sifon çekilebilir.Tuvalette bulunan bütün fiziksel, görsel ve işitsel uyarılar çocuğun duygusal duyarlılıklarına göre düzenlemelidir. Tuvaleti eğlenceli bir yer haline getirmek gerekir. Tuvaleti daha canlı, sevdiği oyuncaklarla süsleyebilirsiniz. Oturduğu oturağın soğuk olmasını engellemek için oturağı uygun bir malzemeyle kaplayabilirsiniz. Çocuğa güven vermek için tuvaletin üzerine adaptör yerleştirmek uygun olacaktır. Ayakları havada kalmasın diye ayaklarının altına küçük bir tabure koyulabilir.TUVALET EĞİTİMİ BAŞLARKEN VE EĞİTİM VERİRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR NELERDİR?Tuvalet eğitimi zor bir konudur. Ancak bu eğitimi verebilmek için bir zaman harcanacağı ve sabırlı olmak gerektiği önceden kabul edilmelidir. Sabırla ve yoğun bir eğitimle otistik çocuklar da tuvalet eğitimini kazanabilmektedir.Eğitimin ebeveynin kendini rahat hissedeceği sabır ve zamanı gösterebileceği bir döneme koyulması eğitimi kolaylaştıracaktır. Bu eğitime gelişim özellikleri göz önünde bulundurularak başlamak uygun olacaktır. Tuvalet eğitimine başlandığı andan itibaren çocuğun altına bez bağlanmamalıdır. Bez bir kez çıkarılıp eğitime başlanma kararı alındıysa ,kesinlikle bir daha kullanılmamalıdır. Gündüz bezsiz, gece bezli olarak devam edilmemelidir. Bu aynı anda iki farklı tutum sergilememizi sağlayacak çocuğa tuvalet eğitimini vermemizi zorlaştıracaktır.Çocuğa bu eğitim süresince kendisinin de rahatça giyip çıkarabileceği beli lastikli pantolon (kemersiz, düğmesiz) ya da eşofman türü giysiler giymesine dikkat edilmelidir.Bu eğitime başlanmadan önce tuvalet eğitimi basamaklandırılmalıdır. Neleri yapıp, neleri yapamadığı önceden bilinirse nerden başlanacağı belirlenebilir.Çocuğun kuruluk süresinin belirlenmesi için kayıt tutmak gerekir. Bir çizelge hazırlanır. Çocuğun her gün tuvalete gitme sıklıkları çizelgeye kaydedilir. Eğitim boyunca çocuğun tuvalete gitmesini sağlamak için bol miktarda sıvı gıda verilmelidir. Çizelgesinde belirttiğimiz aralıklara göre çocuğa tuvaleti olup olmadığı sorulur ve tuvalete götürülür. Tuvaletini yaparsa pekiştireç verilir. Tuvaletini yaparsa temizliği çocukla beraber yapılmalıdır. Tuvalete götürdüğünüzde en fazla 4-5 dakika beklemek gerekir. Eğer tuvaletini yapamazsa çocuğun sıkılmasını önlemek için tuvaletten kaldırmak gerekir. Tuvalette oturma ve bekleme konusunda zorlanan çocuklar için tuvalette otururken çocuğun sevdiği bir çizgi film (uzun süreli olmamak koşulu ile ) sevdiği bir şarkı çalınabilir. Tuavalete gitme davranışını kazandırırken hep aynı yönergeyi kullanmaya dikkat etmeliyiz. Bu süreç boyunca çocuğa verilen görevlerin ayarlanmasına dikkat etmek gerekir. Örneğin tuvalete gidelim, çiş var mı gibi her tuvalete gidişinde özbakım kartlarından biri alınarak gidilir. Onun için anlam ifade eden bir şey ya da sevdiği bir oyuncak alınabilir. Çocuk tuvalet ihtiyacını klozette yaptığı anda somut ödüller verilmelidir. Çocuğun her aşamada başarısı ödüllendirilmelidir, mutlaka pekiştireç kullanılmalıdır.BECERİ NASIL KAZANDIRILIYORTuvalet eğitiminde en önemli nokta eğitim boyunca olumlu bir tutum izlenmesi olacaktır. Çocuğa tuvaleti kullanma becerisi herhangi bir beceriyi öğretiyormuş gibi öğretilmelidir. Çocuğa bağırma, çağırma, kızma, ceza verme hatta ve hatta olumsuz bir bakış, memnuniyetsiz yüz ifadesi bile çocuğu olumsuz yönde etkiler ve süreç zorlaşır. Çiş kazaları olabileceğini önceden kabul etmek, sabırlı olmak ceza vermek ya da olumsuz bir tavır takınmak yerine çocuğun başarılı olduğu zamanları, seçip mutlu ve olumlu davranışlar göstermek tuvalet eğitiminde çok daha fazla etkili olacaktır.Çocuğu sabah kalktığında ilk iş olarak tuvalete götürmek, yemeklerden önce ve sonra, dışarı çıkmadan önce ve yatmadan önce tuvalete götürmek uygundur.Tuvalet eğitiminde diğer önemli bir nokta çocuk altına kaçırdığı zaman çocuğu bekletmeden hemen altını değiştirmek olmalıdır. Burada çocuğun ıslak durmaya alışmasını önlemek ve bu durumdan rahatsız olması sağlanmaya çalışılmalıdır. Eğer altına kaçırmışsa hiç tepki göstermemeliyiz. Burada ilk davranışımız sadece giysilerini değiştirmek olmalıdır. Soyunma ve giyinme işlemleri sadece tuvalette olmalıdır. Mekânsal olarak tuvalette bu işleri sınırlandırmak çocuğa tuvaletle ilişki kurmayı öğretecektir.EĞİTİMİN SÜRESİ VAR MI?Çocuğun farkındalığı ve kas kontrolü artmış, doğru yöntemi uyguluyor doğru yaklaşımı sergiliyor olsak bile tuvalet eğitiminin tamamlanması süreci bazen çok uzun zaman alabilir. Bu kesinlikle cesaretinizi kırmamalıdır. Tuvalet eğitimi becerisini ağır dereceli otistik bozukluk gösteren çocuklara kazandırmak bazen yılları alabilmektedir. Ancak sabır ve yoğun eğitim, doğru yaklaşım ve yöntemle otistik çocuklarda tuvalet eğitimini kazanabilmektedir. Tuvalet eğitimi ile ilgili burada genel önerilerde bulundum , ancak tek başınıza bu eğitimi vermek zor olabilir. Bu yüzden uzmanlardan birebir yardım almak çok önemlidir. Eğer çocuğunuza otizm tanısı konulduysa mutlaka özel eğitim öğretmeninden destek almanızı şiddetle tavsiye ederim.
ADANA
20 Nisan 2015 - 17:04
Özel eğitimin amacı çocuğa beceri kazandırmak
Günümüzde her 110 çocuktan birini etkilediği bilinen ve pek çok ailenin hayatının altüst olmasına yol açan Otizm, özel bir eğitim gerektiriyor
ADANA
20 Nisan 2015 - 17:04
Bu konuda çok geniş bir bilgiye yer vermişsiniz, umarım otizmle ilgili farklı konularda da böyle geniş bir bilgiye yer vererek ailelere ışık olursunuz. Teşekkür ederiz.
Çok güzel biryazı dizisi olmuş halkımızı bilgilendirilmesi açısından ve mine hanımın bilgilerini paylaşması çok yararlı olacağını ümit ediyorum umarım yazı dizisinin devamını getirirsiniz Teşekkürler
8 yıldır çocuğumuzla yaptığınız çalışmalar ve ulaştığınız başarılar zaten gözümüzdeki değerinizi çok büyük kılmıştı. Bu yazınızı okuduğumda başarınızı bir kez daha takdir ettim.başarılarınızın Devamını diliyorum,yolunuz hepaçık olsun.
çocuğum için başlıycağım tuvalet eğitiminde böyle detaylı bir bilgiye ihtiyacımız wardı.özel eğitimde bu kadar ayrıntıya ulaşmakcok zor MİNE hanıma teşekkür ederiz
Güzel bir yazı olmuş,çok yararlı oldu teşekkürler.
Gerçekten çok yararlı bir yazı olmuş, elinize sağlık. Ülkemizin size, sizlere ihtiyacı var...
Otizm hakkında farkındalık yaratmak ve aileleri bu konuda bilinçlendirmek çok önemli, engelli ailelerinin sıkıntılarını azaltacak her türlü oluşum ve bilgilendirmeler hicbir zaman yabana atılmamalı katkısı olan herkese sonsuz teşekkürler.
Sevgili Mine Ağır,rnYazını satır satır sonuna kadar okudum.Değindiğin konu o kadar önemli ki.Bu kadar önemli bir konu senin yorumlarınla o kadar güzel ifade edilmiş ki...rnBaşarı bir yolculuktur.rnHer yolculuk ilk adımla başlar.rnBen seni ilk tanıdığım gün, bu mesleğe ilk adım attığın gündü.rnBu yolculuğa başlarken attığın ilk adımları görmüş ve başarılı olacağına inanmıştım.rnBen inanıyorum ki sen karşılaşacağın zorlukların üstesinden geleceksin.rnBen diliyorum ki bu başarın hep daim olsun.
Bu bilgiler aydinlatici bir isik olarak ihtiyaci olanlara ulasir umarim.Tebrikler.