Polikliniğe gelen vakalara göre bu hafta en çok aldığımız şikayet tuvalet alışkanlığı ile ilgili oldu. Gelen şikayetlerin arasında ‘’gece altına kaçırıyor, hem gece hem gündüz kaçırmalarımız var, tuvaletin adını duyunca ağlamaya başlıyor, kakasını beze yapmak istiyor, bezi bıraktıramıyoruz, kakasını görünce korkuyor, tuvalet eğitimine başlayacağım ama yanlış bir tutum sergilemekten korkuyorum hocam’’ gibi şikayetler alıyoruz.
Tuvalet eğitimi en çok gelen ve aslında seansları uzayan vakalardan bir tanesi. Bunun sebepleri altında hassas bir konu olması, mahremiyeti içinde barındırması, yanlış tek bir tutumun eğitimi zorlaştırması ve sabır gerektiren bir süreç olması yer alıyor. Şimdi eğitime nerden ve nasıl başlayacağız, asla yapılmaması gereken tutumlar neler veya bundan sonra neler yapabiliriz bunları konuşalım.
Çocuk neden tuvalet eğitiminde inatlaşıyor ya da bu durumu zorlaştırıyor olabilir? Aslında küçük bir çocuk için alt ıslatmak haz veren bir durumdur. Peki anne-babanın eğitimin başında çocuktan isteği ne? ’’Çişini tut, sakın kakanı yapma bekle’’. Hazzı elinden almaya çalıştığımızı düşünen çocuk için çatışmalar aslında tam da bu noktada başlıyor olabilir mi? Çocuğun çişini yaparken aldığı haz karşısında anne babanın altına kaçırdığı için kızması çocuğun pek de anlam veremediği bir durumdur.
Gelen hastalara sorduğumuz ilk soru idrar yolu, bağırsak sistemi yani fizyolojik testlerini yaptırdınız mı oluyor. Fizyolojik testlerde bir sıkıntı yoksa bu durumun genetik olup olmadığının teşhisini yapıyoruz. Anne veya babada, halada, amcada alt kaçırma problemi oldu mu? Durum genetik ise bu aşamada beklemek durumundayız. Üçüncü ihtimal ise durumun psikolojik olup olmadığıdır. Şimdi aşama aşama tuvalet eğitimine nasıl geçiş yapacağımıza bakalım.
Çocuğun hazır oluşuna ve kas gelişimine göre eğitim genel olarak 18-36. aylarda tamamlanır. (Bireysel farklılıklar normaldir.) Çocuğunuz uzuvlarının yerini biliyorsa, evin bölümlerini biliyorsa aslında bilişsel olarak eğitime hazır demektir.
En önemli öncelik bana kalırsa çocuğa bu konu hakkında zemin hazırlayıp bilgilendirmek. Eğitime başlamadan 2-3 ay öncesinde ara ara tuvaleti tanıtma, resimli kitaplarla, masallarla, kartlarla, buna yönelik çizgi filmlerle zihnen hazırlamak. Bez değişimi yaparken ne yaptığını, niçin yaptığını kısa ve net ifade etmek çocuğu hazırlamaya yardımcı olur.
Tuvalet eğitimine başlarken ilk olarak kakasını tutmayı öğrenmesi sonrasında çiş eğitimine geçilmesini çocuğun fizyolojisi açısından da daha doğru buluyoruz. Önceliğimiz sadece gündüz olmak üzere verilecek olan kaka eğitimidir.
Sonraki aşama bez kullanımı ile alakalıdır. Çocukların kullandığı bezler sıvıyı emerek çocuğa rahatlık hissi verir, oturduğu ve oyun oynağı yerden çişini bırakmak varken neden tuvalete gitmeyi tercih etsin ki? Bunun tek bir yolu var, çişini beze bıraktığında rahatsız olması. Bunun için de alıştırma külotlarını öneriyorum. Bebek bezleri gibi sıvıyı içine çekmediğinden rahatsızlık hissi verecektir.
Önceliğimiz gündüz eğitimi ve kaka tutmayı öğretmek olacak demiştik. Eğer çocuğunuz bir köşeye, koltuğun yanına, arkasına geçip çömelip gözlerini kısıyorsa, ıkınıyorsa ‘’anne ben tuvalet eğimine hazırım’’ demek istiyordur. Çocuğunuz bu pozisyonu aldığı zaman tuvalete gitmeyi teklif edebilirsiniz. Eğer reddediyorsa ‘’ tamam sen bilirsin’’ demek, çocuğu zorlamamak bu ilk aşamada tuvalet algısı için çok önemlidir. Tuvaletini bezine yaptıysa bile bittikten sonra gitmeyi teklif edin, tuvalete biraz oturması bizim için kazançtır. Dakikalarca tuvalette oturtmak da doğru bir tutum değildir. Dengede kalalım.
Gündüz kaka eğitimini verdikten sonra gece de beze kaka yapmayı bırakacaktır. Gündüz tuvalet eğitimine başladığımız andan itibaren gündüz bezlerini hayatımızdan çıkarıyoruz. Bazen bez takıp bazen takmadığımızda çocuk bu durumu kullanmaya başlayacaktır, tuvalet eğitimi aksayacaktır unutmayalım.
Gündüz eğitimini hallettikten sonra gece eğitimine geçiyoruz. Gece eğitimine geçtikten sonra bezi tamamen hayatımızdan çıkarıyoruz. Tamamen alışana kadar yatağına koruyucu koyabilirsiniz.
Gece yatmadan 1 saat önce meyve ve sıvı alımını bitirelim. Yattıktan 1-2 saat sonra tuvalete kaldıralım, bilinci açık olsun. Yani totalde gece 1-2 kere tuvalete götürürseniz gece alt ıslatmalarımız olmayacaktır.
Gün içinde(yatma saatine yakın değil), birkaç hafta bol su içerek tuvalete daha sık gidip gelmesini sağlayabilir ve dolayısıyla öğrenmesine katkıda bulunabilirsiniz.
Günde 3-4 kere belli aralıklarla tuvalete oturtabilirsiniz. Yemekten 1-2 saat sonrasını seçebilirsiniz.
Tuvalet eğitiminde dikkat etmemiz gereken püf noktalar var. Bunlar eğitimin olmazsa olmazıdır. Şimdi bunlara bir bakalım.
Sürekli ‘’çişin geldi mi, haydi tuvalete gidelim’’ gibi uyarılarda bulunmayalım. Çocuğun kendi idrar torbasının dolup dolmadığını hissetmesine izin verin. Sadece hatırlatma yapabilirsiniz. ‘’Karnım çok ağrıyor tuvalete gitsem iyi olacak galiba’’ şeklindeki hatırlatmalar.
‘’Tuvaletin gelince söyle, geldi mi, var mı’’ diye her an tuvalet ile ilgili soru sormak çocukta baskı yaratır. Tuvalet anne-babalar için hassas bir konudur, bu konuya çok fazla dikkat çekerseniz, çocuğunuz bu konuda hassasiyetinizi idrak edip bu durumu kullanmaya başlayacaktır, buna prim vermeyelim.
Çocuğunuz eğitim sürecinde veya sonrasında bazen altına kaçıracaktır. Bu normal bir durum, asıl önemli olan alt kaçırmaya verdiğimiz tutumdur. Kızmak, ceza vermek, şiddet uygulamak, aşağılamak, koşullu yaptırmak etkisi olmayan seçeneklerdir. ‘’Olabilir anneciğim, haydi bakalım onu çıkar ve makineye at, kirlendi yıkamamız lazım galiba’’ şeklindeki yaklaşım daha doğru olacaktır.
Kakadan korkan çocuklarımız olabiliyor. Bu süreci atlatana kadar kakaya bakmasını engelleyelim.
Klozetten ya da sifon sesinden korkan çocuklarımız da geliyor bazen kliniğimize. Bu tür çocuklar için lazımlık önerisinde bulunuyoruz. Sevimli küçük lazımlıklar, çocukları teşvik edebiliyor. Ya da klozetin üzerine koyabileceğiniz aparatlar var, bunları da tercih edebilirsiniz.
Bağırsaklar ve psikolojik durumumuz aslında yakından ilişkilidir. Ruhsal açıdan iyi değilsek genelde bağırsak-tuvalet sıkıntısı yaşarız. Yani çocuğun yaşadığı ruhsal durum, baskı, şiddet, zorlama altına kaçırma, eğitimi zorlaştırma ileri seviyede kaka kaçırma problemlerine neden olabilmektedir.
Evde baskı ve zorlama yok ama çocuğum altına kaçırıyor diye gelen ebeveynlere şunu soruyorum; verdiğiniz tuvalet eğitimi yarım kaldı mı, belli bir dönemden sonra başa sarmak zorunda kaldınız mı ya da yeterli tuvalet eğitimini verebildiniz mi… Yarım kalan tuvalet eğitiminde de sıkıntılar görebiliyoruz. Eğitim için doğru anı seçip 1 hafta 10 gün içinde eğitimi verebilirsiniz.
Çok erken yaşta verilen tuvalet eğitimi de aksaklıklara neden olabilmektedir. Gerek kas gerek zihinsel olarak hazır olamayan çocuğa verilen eğitim çocuğu aştığı için çocuk reddetmekte ve eğitim yine yarım kalmaktadır.
Çocuklar bazen dikkatini çok yoğunlaştırdığı için oyun esnası vb. anlarda altına kaçırma yaşayabilirler. Bunun sıklığı da önemli olmakla birlikte, her çocukta gördüğümüz normal bir durumdur. Kızmadan, şaşırmadan, abartmadan ‘’haydi bunları makineye atalım’’ demeniz yeterli.
Erkek çocuklarda alt ıslatma davranışını daha fazla görüyoruz. Bazı araştırmalara göre erkekler duygularını daha az ifade ettiği için, kendilerini baskıladığı için duygularını bu şekilde açığa vurduğu düşünülmektedir. Ara ara duygularını paylaşmayı, hislerini anlatmasını isterseniz bu da problemi azaltacak olan tutumlardan olacaktır.
Çocuğunuza stres ve kaygı veren bir durum var mı, bunları gözlemlemeniz gerekmekte.
Yeni ev, okul, taşınma, evdeki çatışmalar, kardeş doğumu alt ıslatmaya neden olabilecek unsurlar arasındadır.
Daha çok gece kaçırıyorsa korkuları var mı, izlediği şeylerden mi etkileniyor bunlara dikkat ediniz.
Anne-baba sık sık bırakıp gidiyorsa onları kaybetme korkusu yaşayıp altına kaçırıyor olabilir.
Tuvalet eğitiminizi çocuğun kabız olduğu döneme denk getirmeyiniz.
Gece kaçırmaları yattıktan sonra 1-2 saat içinde olur. Yedi yaşına kadar ara ara tuvalete kaldırmakta fayda görüyorum.
Bazı ilaçlar uyku derinliğini azaltıp idrar torbasını büzdüğü için alt kaçırma için kullanılabilmektedir. %70-80 yarar görüyoruz diyebilirim.
Anaokuluna başlayan çocuklarda da alt kaçırmayı fazlaca görüyoruz. Anneden ayrılmaya, evden ayrılmaya çocuğun verdiği istemsiz tepkidir.
Çok titiz-temiz annelerin çocuklarında da alt kaçırma yine karşılaştığımız bir durum. Annenin bu konuda çok titizlendiğini ve hassasiyetini gören çocuk bazen ilgi çekmek ve başkaldırmak için bilinçli yapabiliyor.
Bunları yapıyorum fakat hala alt kaçırmalarımız var diyorsanız bizlerden ya da her hangi bir uzmandan destek alabilirsiniz.